afb. 2006
Eerste Korenstraatje 18 : De Vier Heemskinderen
bouwjaar: XIII (zijmuur=stadsmuur), 1896
verbouwingen: 1911, 1928, 1936, 1996
huidige functie: horeca en woningen
Bossche monumenten
De Vier Heemskinderen in beeld
door Ed Hupkens
Het hoekpand Eerste Korenstraatje 18 met de huisnaam De Vier Heemskinderen, is sinds maart 2005 een gemeentelijk monument. Het is gebouwd op de plaats van een gedempte stadsgracht. Aan de linkerzijde staat het pand tegen de nog grotendeels aanwezige stadsmuur uit de 13e eeuw. Bij bouwhistorisch onderzoek in 1997 is de verdedigingsmuur in zicht gekomen en gedocumenteerd. Links Kruisstraat 31 t/m 39, rechts de voorgevel van het pand Eerste Kruisstraat 18. Anno 1965. Foto: Afdeling Erfgoed ’s-HertogenboschHet hoge pand omvat vijf niveaus: kelder, begane grond, eerste en tweede verdieping en zolder, onder een afgetopt zadeldak met dakschild aan de achterzijde. De voorgevel is een in kruisverband met knipvoegen uitgevoerde trapgevel. De gevel heeft vanaf de eerste verdieping op beide hoeken een pilaster. De begane grond is voorzien van een gemetselde plint en een deur met glas-in-lood bovenlicht, geflankeerd door twee tweeruits schuifvensters. Zowel de deur als de vensters zijn voorzien van een steens segmentboog met zandstenen aanzet- en sluitstenen. Deze zijn met een verdiept boogveld gevuld met decoratief metselwerk. In de verdiepingen bevinden zich moderne schuiframen in kozijnen uit 1896. Op de eerste verdieping zijn de vensters voorzien van een segmentboog. Op de tweede verdieping hebben ze een rondboog. In het boogveld zijn gevelstenen aangebracht: in de linker de tekst ‘anno’ en in de rechter het jaartal 1896. Boven de vensters op de tweede verdieping komen de verschillende niveaus in de gevel samen. De uitgemetselde hoekpilasters gaan over in overhoekse pilasters op een zandstenen basement. Die gaan weer over in de aanzet van de eerste trap en die van een halve rondboog boven de vensters op de tweede verdieping. Tussen twee overhoekse pinakels bevindt zich ter hoogte van de zolder een tweeruits draairaam onder een rondboog. Daarin is een gevelsteen met afbeelding van twee om een staf gedraaide slangen. De trapgevel is afgewerkt met hardstenen afdekplaten, op de top staat een windkruis. In de top bevinden zich vijf geornamenteerde muurankers ten behoeve van de kapconstructie. | 4 |
Stadsblad woensdag 12 oktober 2016 | 4
Bouwhistorie
'De Vier Heemskinderen' (1621)
Eerste Korenstraatje 18 - Kruisstraat 29
|
Op dit hoekpand rustte geen hertogcijns aangezien het op de plaats van de gedempte stadsgracht gebouwd is. Aan de linkerzijde staat het pand tegen de nog grotendeels aanwezige stadsmuur. Bij het bouwhistorisch onderzoek in 1997 is de muur in het zicht gekomen en gedocumenteerd. De verdedigingsmuur bezat een weergang met kantelen en schietsleuven. De constructie bestaat uit kistwerk van tufsteen en baksteen. Na het buiten gebruik raken van de stadsmuur in het midden van de 14de eeuw is er in de 15de eeuw een huis tegenaan gebouwd. Dit omvatte een kelder, een lage begane grond met houtskelet, een verdieping en een zolder. Tegen de achtermuur, die tevens zijmuur is van het pand Kruisstraat 27, bevonden zich de stookplaatsen. Hier was mogelijk een insteekverdieping aanwezig. Er zijn geen aanzetten van een keldergewelf aangetroffen. Mogelijk bezat de kelder, die vanaf de Kruisstraat toegankelijk was, een houten zoldering met onderslagbalk die op natuurstenen zuilen rustte. Een behakt basement van een dergelijke zuil is in de kelder aangetroffen. Aangezien het pand in 1896 geheel vernieuwd is, weten we verder weinig van de voorganger. Bij de nieuwbouw is de rooilijn iets naar achteren gelegd. Ten behoeve van de fundering van de nieuwe voorgevel is het voorste gedeelte van de kelder toen gedempt. | 440 |
Literatuur
M 616.
A. van Drunen, Gemeentelijk monument
Kruisstraat 29 / Eerste Korenstraatje 18
BeschrijvingAlgemeen:Het hoge pand bevindt zich op een rechthoekig perceel op de hoek van de Kruisstraat en het eerste Korenstraatje, en omvat vijf niveau’s, namelijk een kelder, begane grond, eerste en tweede verdieping en een zolder onder een met gesmoorde en oranje oud-Hollandse pannen gedekt afgetopt zadeldak met dakschild aan de achterzijde. Het in 1996 gerestaureerde pand is in 1896 geheel vernieuwd, op de linker zijgevel en de achtergevel na. De linkerzijmuur bestaat uit een deel van de 13de-eeuwse stadsmuur.Voorgevel:De neo-renaissance voorgevel uit1896 in het Eerste Korenstraatje is een in kruisverband met knipvoegen uitgevoerde trapgevel. De gevel is opgebouwd uit drie niveaus en heeft ongeveer vanaf de eerste verdieping op beide hoeken een uitgemetselde hoekpilaster. De begane grond is voorzien van een gemetselde plint en een deur met glas-in-lood bovenlicht, geflankeerd door twee 2-ruits schuifvensters met glas-in-lood bovenlicht. Zowel de deur als de vensters zijn voorzien van een steens segmentboog met zandstenen aanzet- en sluitstenen met een verdiept boogveld gevuld met decoratief metselwerk. De eerste en de tweede verdieping bevinden zich twee moderne schuiframen in kozijnen uit 1896. Op de eerste verdieping zijn de vensters voorzien van een steens segmentboog als op de begane grond en een hardstenen onderdorpel, op de tweede verdieping hebben ze een steens rondboog en een hardstenen raamdorpel. In het boogveld zijn gevelstenen aangebracht: in de linker de tekst anno en in de rechter het jaartal 1896. Boven de vensters van de tweede verdieping komen de verschillende niveaus in de gevel samen. De uitgemetselde hoekpilasters gaan over in overhoekse pilasters op een zandstenen basement, die weer overgaan in de aanzet van de eerste trap en de aanzet van een halve rondboog boven de vensters op de tweede verdieping. De sluitstenen van de rondbogen boven de vensters van de tweede verdieping vormen tevens het basement voor twee overhoekse pinakels. Tussen deze twee pinakels bevindt zich ter hoogte van de zolder een 2-ruits draairaam onder een rondboog met daarin een gevelsteen met de afbeelding van twee om een staf gedraaide slangen. De trapgevel is afgewerkt met hardstenen afdekplaten en op de top staat een windkruis. In de top van de gevel bevinden zich vijf fraaie geornamenteerde muurankers ten behoeve van de kapconstructie. | 1 |
Linkerzijmuur:Het pand heeft een gemeenschappelijke zijmuur met het buurpand Eerste Korenstraatje 16. In deze gevel is een deel van de 13de-eeuwse stadsmuur. De muur is grotendeels ingebouwd en slechts aan de achterzijde op het plaatsje in het zicht. De begane grond en de eerste verdieping zijn gepleisterd. Op de tweede verdieping verjongt de muur aan de buitenzijde ongeveer 30 cm. De 19de-eeuwse ophoging is in schoon metselwerk, kruisverband, uitgevoerd. Op de begane grond bevindt zich een 4-ruits venster en op de eerste en de tweede verdieping een 2-ruits venster.Rechterzijgevel:De in kruisverband met knipvoegen opgetrokken lijstgevel in de Kruisstraat is voorzien van een gemetselde plint. In de plint bevinden zich drie kelderlichten en een kelderingang met steense segmentbogen. Op de begane grond bevindt zich op beide hoeken een deur met een natuurstenen dorpel en glas-in-lood bovenlicht. Tussen de deuren bevinden zich twee dubbele vensters, oorspronkelijk voorzien van schuiframen, maar thans draairamen met glas-in-lood bovenlicht. De vensters zijn voorzien van hardstenen raamdorpels en alle gevelopeningen van steens segmentbogen met verdiept boogveld, gevuld met decoratief metselwerk. Rechts naast de linker deur is in de gevel een secundaire natuurstenen gevelsteen aangebracht: Voerman’s koffiehuis. Op de eerste verdieping bevinden zich vijf vensters, voorzien van nieuwe ramen en waarschijnlijk ook nieuwe kozijnen. De vensters hebben een hardstenen onderdorpel en een steens segmentboog met met siermetselwerk gevuld verdiept boogveld. De vijf schuifvensters op de tweede verdieping zijn eveneens vernieuwd en voorzien van een hardstenen raamdorpel en een steens strek.De gevel eindigt met een uitkragend bloktandfries, met op beide hoeken een kleine uitgemetselde hoekpilaster, onder een eenvoudige bakgoot. in het dakvlak aan deze zijde bevinden zich drie moderne dakkapellen met plat dak. Achtergevel:De achtergevel is een blinde in kruisverband opgetrokken, onder de bakgoot iets uitkragende lijstgevel. In het dakschild boven deze gevel bevindt zich één moderne dakkapel met plat dak.Interieur:Onder het pand bevindt zich een als woonkelder gebouwde kelder met troggewelfjes op ijzeren liggers (1896). De kelder heeft nog een laat 19de-eeuwse schouw en keukenblok, en in de rechter zijgevel is een vierde kelderlicht dichtgezet. Naast de kelderingang bevindt zich een penant met ouder metselwerk. In de linkerzijgevel is een twee steens funderingsboog van de 13de-eeuwse stadsmuur waargenomen. In de kelder is tijdens de restauratie in 1996 een geprofileerd basement van een zuil gevonden die mogelijk onderdeel was van een onderslagconstructie voor een houten balklaag. Op de begane grond is de linkerzijmuur tot op een hoogte van 1,70 meter van tufsteen. De stadsmuur eindigt met een kantelenreeks, waarvan er drie behouden zijn. In de kantelen is een alternerend stelsel van schietgaten aangebracht, die aan de stads-zijde breder waren dan aan de landzijde. Het pand uit 1896 is voorzien van enkelvoudige balklagen. De kap heeft een afgetopte nok en schaarspanten met trekplaten, blokkeels en gordingen op klossen. | 2 |
Redengevende omschrijvingHet hoge hoekpand heeft een hoge stedenbouwkundige waarde vanwege de ligging op de 13deeeuwse stadsmuur en vanwege de markante ligging op de hoek van de Kruisstraat en het Eerste Korenstraatje. Het pand heeft een hoge monumentale waarde vanwege de opvallende laat 19de-eeuwse gevels en de kelder waarin oudere elementen zijn behouden. | 3 |
Gemeente 's-HertogenboschMosmans
Kruisstraat
|
616. P. Scheepers. "De vier Heemskinderen" A° 1621. De vier Heemskinderen waren: Reijnout, Ritsaert, Writsaert en Adelaert, die volgens de middeleeuwse sage, te zamen op het beroemde strijdros Bajaert reden. | 47 |
Jan Mosmans, Alph.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te Artikelen
| 2000 |
Hein HundertmarkDe 'primitieve' stadsmuur. De eerste stenen ommuring van de stad 's-Hertogenboschin: De onderste steen boven Matrijs (Utrecht - 's-Hertogenbosch 2000) 104-113 |
Adresboeken
Eerste Korenstraatje 18
Eerste Korenstraatje B 268 (????)
| 1865 | W. de Jong (particulier) - wed. A. Schampers (herbergierster) |
| 1875 | M. Bettonville (mr. koper- en blikslager) - W. Lammers (tapper) - B.J. Trossée (hulponderw. aan 's rijks-kweekschool) - E. Trossée (opzichter bij 's-rijks waterstraat) |
Eerste Korenstraatje B 289 (1880)
| 1881 | J.G. Dufay (meesterkn. eener ijzergieterij) |
| 1908 | Jos. Scheepers (café-restaurant, handel in fourage en aardappelen) |
Eerste Korenstraatje 18 (1909)
| 1910 | P.F. Liebrands (café restaurant) |
| 1919 | P.F. Liebrands (café-restaurant) |
| 1928 | W.L.M. Kennis |
| 1943 | J.J. Brunner (kellner) - W.L.M. Kennis (hotel en caféhouder) |
Bossche Encyclopedie |